Με την ευκαιρία της σημερινής σχόλης του Αγίου Μηνά, που κρατά το σχολείο μας κλειστό σκέφτηκα να χαλάσω τη δική μου και τη δική σας σχόλη, αγαπητοί αναγνώστες. Αργία, άλλωστε μήτηρ πάσης κακίας που θα έλεγαν και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Τα όσα ακολουθούν πάντως, δέστε τα σκουλαρίκι, γιατί, αν και κατ΄ αρχάς παράδοξα είναι πέρα για πέρα αληθινά. Έχουμε και λέμε λοιπόν: Η λέξη σχολή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι ίσως από τις πιο πολυταξιδεμένες στο παγκόσμιο λεξιλόγιο  και τις πιο πολύπαθες ως προς τις σημασιολογικές μεταπτώσεις των παράγωγων λέξεων που κληροδότησε στη γλώσσα μας,  λέξεων  οι οποίες με το χρόνο έχασαν  την ετυμολογική τους διαφάνεια.

Στα αρχαία ελληνικά η λέξη σχολή σήμαινε αρχικά την ανάπαυση, την απραξία, την αργία, τον ελεύθερο χρόνο. Όταν ο αρχαίος Έλληνας έλεγε "σχολήν άγω" ή "σχολήν τίθημι"  εννοούσε ότι καθόταν αραχτός και άπραγος. Σχολή δηλαδή ήταν η (ευλογημένη ) εκείνη κατάσταση, στην οποία ο άνθρωπος  απολαμβάνει άπραγος  τον ελεύθερο χρόνο του,  χρόνο που δεν αναλώνεται στην παραγωγή έργου ή τις αναγκαιότητες του βιοπορισμού. Έτσι η ασχολία ( με το στερητικό α ως πρώτο συνθετικό), μια  λέξη με κοινή σημασία στην αρχαία και τη νέα ελληνική, είναι το αντίθετο της σχόλης. Δηλώνει τη μετάβασή μας από την κατάσταση της αργίας στην  εμπλοκή μας με κάτι το οποίο,  έχει  πρακτικό και μετρήσιμο αντίκρισμα. Η αρχαία σημασία της σχολής πάντως επιβιώνει και σήμερα, στη λέξη σχόλη ή σκόλη (ο αναβιβασμός του τόνου  για να αποφευχθεί η σύγχυση της σχόλης με τη σχολή που σήμερα δηλώνει κάτι άλλο),  αλλά και στο  ρήμα σχολώ ή σχολνώ που χρησιμοποιούμε στο σχολείο ή στη δουλειά. Άλλο θέμα τώρα, αν σήμερα τελειώνοντας με τα παραπάνω διαθέτουμε την πολυπόθητη πολυτέλεια της αργίας, κατάσταση εντελώς απαραίτητη για την ψυχική και πνευματική μας υγεία.

Βαν Γκογκ ? Μεσημεριανή ανάπαυση

Η λέξη πάλι σχολείο που παράγεται με την προσθήκη της παραγωγικής κατάληξης στο θέμα της λέξης σχολή κατά κυριολεξία σημαίνει το χώρο που περνάμε τη σχόλη μας  (παράβαλε τα κουρείο, μαγειρείο κτλ). Σήμερα βέβαια το σχολείο και οι σχολές καθόλου δε μας φέρνουν στο νου μια κατάσταση ανάπαυσης, ησυχίας και ελεύθερου χρόνου, αν και μια μερίδα του μαθητικού πληθυσμού αλλά και της κοινής γνώμης, θέλω να πιστεύω μικρή, θα είχαν σοβαρές αντιρρήσεις. Βέβαια ακόμα και σήμερα, το σχολείο και οι σχολές διατηρούν την έννοια της απόστασης ή της αναβολής  από τον κόσμο της εργασίας. Αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι όσο βαρυφορτωμένο κι αν είναι το πρόγραμμα του μαθητή ή του φοιτητή,  είναι κάτι διαφορετικό από την εργασία, αφού ενέχει το στοιχείο της αποφυγής ή της αναβολής της πλήρους, βιοποριστικής, "κανονικής" εργασιακής ζωής. Η σημασιολογική, πάντως μετατόπιση της λέξης σχολείο, αν και όχι γενικευμένη, συναντάται ήδη από τα κλασικά χρόνια. Το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη μας πληροφορεί ότι η λέξη σχολή δήλωσε στην εξέλιξή της, την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου ο άνθρωπος να καλλιεργήσει το πνεύμα του. Είναι γνωστό άλλωστε εξ ιδίας πείρας ότι, όταν κανείς δεν έχει τι να κάνει, το ρίχνει στη φιλοσοφία( καλή ώρα).Ή για να το πούμε διαφορετικά, με τις εξαιρέσεις που προϋποθέτει κάθε γενίκευση, η ιστορία του πνεύματος γράφεται κατά βάση από "αργόσχολους" που έχουν λύσει τα βιοποριστικά τους προβλήματα. Έτσι ήδη στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη συναντούμε τη λέξη σχολή με τη σημασία της σπουδής , της φιλοσοφικής συζήτησης και αναζήτησης. Πάντως πιο δόκιμοι όροι για το χώρο, όπου πραγματοποιείται η πνευματική καλλιέργεια, είναι ακόμα οι λέξεις διδασκαλείον ή φροντιστήριον ( καμία σχέση πάλι με τη σημερινή αντίστοιχη δική μας λέξη) κι όχι η λέξη σχολείο. Στην ελληνιστική κοινή η σημασία της λέξης σχολή έχει πια βρει το δρόμο της. Δηλώνει τώρα το ίδρυμα στο οποίο παρέχονται τέτοιου είδους γνώσεις. Τη λέξη σχολή με την παραπάνω έννοια δανείσθηκε κατόπιν η Δύση : λατινικά scola, ιταλικά scuola, γαλλικά ecole, αγγλικά school, γερμανικά schule, ισπανικά escuola. Σχολείο, σχόλη και σχολή λοιπόν είναι έννοιες αλληλένδετες, όχι ταυτόσημης έννοιας, αλλά με κοινή συνισταμένη τη δημιουργική περισυλλογή,  ως απόρροια του ελεύθερου χρόνου.

«Η Σχολή των Αθηνών» (Έργο του Ραφαήλ).

Μάλιστα, η λέξη επέστρεψε στη γλώσσα μας ως αντιδάνειο κι έδωσε έναν παράδοξο επίγονο, το σκουλαρίκι. Στη  λατινική η λέξη schola απέκτησε  τη σημασία του παλατιανού τάγματος, κι από εκεί πέρασε στο Βυζάντιο ως αντιδάνειο με τη λέξη σχολάριοι (από το λατινικό scholaris), για να δηλώσει τους παλατιανούς φρουρούς  ένα είδος δηλαδή επίλεκτου τάγματος. Οι σχολάριοι αυτοί φορούσαν ως διακριτικό γνώρισμα στα αυτιά τους ενώτια, (=σκουλαρίκια). Αυτά τα σκουλαρίκια,  ονομάστηκαν  σχολαρικά ενώτια, και καθώς είναι πολύ συχνό φαινόμενο να ουσιαστικοποιείται ο επιθετικός προσδιορισμός και να αποβάλλεται το ουσιαστικό (πρβλ. έχω τις μαύρες μου) τελικά έμεινε σκέτο το σχολαρίκιον. Η λέξη αυτή πάλι μετά από τις απαραίτητες φθογγολογικές μεταβολές  μας έδωσε το σκουλαρίκι. Όποτε λοιπόν  βλέπουμε σήμερα άντρες να φοράνε σκουλαρίκια  , πριν το θεωρήσουμε σημάδι θηλυπρέπειας ή έλλειψης ανδρισμού, ας σκεφτούμε πως αυτή τη συνήθεια την καθιέρωσαν  οι επίλεκτοι παλατιανοί φρουροί, οι σχολάριοι, οπωσδήποτε άνδρες με τα όλα τους .

Οριστικό και χρήσιμο για την αναθεώρηση της καθημερινότητας μας επιμύθιο  από τη μελέτη της ετυμολογίας της λέξης σχολή , ας κρατήσουμε τη διαπίστωση πως οι αρχαίοι όριζαν ως πρωτογενή έννοια- και άρα πιο σημαντική- την αργία, την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου ενώ σαν δευτερογενή έννοια, άρνηση της πρωτογενούς, την ασχολία, το να έχεις δηλαδή δουλειά. Με απλά λόγια δηλαδή θεωρούσαν πιο σημαντική την αργία από τη δουλειά. Η αλήθεια βέβαια βρίσκεται κι εδώ κάπου στη μέση, στην αίσθηση του μέτρου, στην αρχαιοελληνική πάλι φραστική διατύπωση που συνοψίζει το σύνολο του κλασικού πολιτισμού: «Μέτρον άριστον»!

Κάπου εδώ όμως, αγαπητοί αναγνώστες,  ήρθε η ώρα να...σχολάσουμε!!!«Της θαλάσσης καλύτερα  φουσκωμένα τα κύματα
 να πνίξουν την πατρίδα μου ωσάν απελπισμένην, έρημον βάρκαν. 


 Σ' την στεριάν, σ' τα νησία  καλύτερα μίαν φλόγα 
 να ιδώ χυμένην,  τρώγουσαν πόλεις, δάση, λαούς και ελπίδας.


 Καλύτερα, καλύτερα  διασκορπισμένοι οι Ελληνες 
 να τρέχωσι τον κόσμον,  με εξαπλωμένην χείρα  ψωμοζητούντες· 


 παρά προστάτας να 'χωμεν».