Βασιλική Σακκά ?Έφη Αργυρού

Ο φιλόλογος και η διδασκαλία της Ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Τα προβλήματα και οι προοπτικές στην Ελλάδα και τηνΕυρώπη (αρχική εκπαίδευση /κατάρτιση, ενδοϋπηρεσιακήεπιμόρφωση και το «επαγγελματικό προφίλ» του φιλολόγου-ιστορικού)

(Δημοσιεύτηκε στο Σεμινάριο 32, ΠΕΦ 2005, σ. 133-160)

Εισαγωγή
Μια άλλη διατύπωση του θέματος θα απέδιδε ίσως ανάγλυφα τηναμφιλεγόμενη φυσιογνωμία του ιστορικού που ασκεί τα καθήκοντά του στο χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: '
Ο ιστορικός στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: "μύθος και πραγματικότητα".
Οι επισημάνσεις και η προσέγγιση η οποία θα επιχειρηθεί αφορά τον ιστορικό και τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα και κατά συνέπεια την ιστορία ως γνωστικό αντικείμενο καθώς και τη διδασκαλία της (περιεχόμενο-μεθοδολογία)· έχει δε ως πλαίσιο αναφοράς την ιστορία ως αυτοτελή κοινωνική επιστήμη, με δικές της θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές (στον ερευνητικό και τον ακαδημαϊκό χώρο), με άλλα λόγια το διανοητικό και θεσμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώνεταιαρχικά και ενισχύεται στη συνέχεια η φυσιογνωμία του ιστορικού.Η διερεύνηση αυτή παραπέμπει στις αλλαγές που συντελούνται στο χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στις νέες προκλήσεις που παρουσιάζονται στο πλαίσιοτης προσπάθειας άσκησης μιας εθνικής και παράλληλα μιας ευρωπαϊκήςεκπαιδευτικής πολιτικής και εξετάζει την ένταξη, μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, της διδασκαλίας της Ιστορίας: επίσης την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών (αρχική καιενδοϋπηρεσιακή / in service training) σε μια εποχή διαρκών κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών αλλαγών, σύνθετων προβλημάτων και απαιτητικών μαθησιακών διαδικασιών.

Συνεχίστε την ανάγνωση πατώντας εδώ.

 

15

?

 

Τα δικαιώματα των εργατών (? 

 Μετρόπολις? 

-

 Λάγκ,  ?Ο  οργανωτής? 

-

 Μονιτσέλλι)

 

?

 

Το δικαίωμα στη διαφορά, ο σεβασμός στις μειονότητες, η προστασίααπέναντι στην έλλειψη ανεκτικότητας 

(?Σκηνές κυνηγιού από τη Βαυαρία? 

-

Φλάισμαν, ?Ο γέρος και το  αγόρι? 

-

 Μπέρρι)

 

?

 

 Πολιτική  ελευθερία  και  πολιτική  καταπίεση  (? 

 Η  μάχη  του  Αλγερίου? 

-

 Ποντεκόρβο, ?Το αστείο? 

-

 Ζιρές, ?Η ομολογία? 

-

 Γαβράς)

 

?

 

 Μια  ξεχωριστή  περίπτωση:  εγκλήματα  κατά  της  ανθρωπότητας  (? 

 Η σύσκεψη του Γουάνση? 

-

 Σρικ)

 .

 Εφαρμογή διδακτικού παραδείγματος 

 53

:

 Εθνικό και ιδεολογικό μίσος: Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 

 

 Ρώμη

-

ανοχύρωτη πόλη ( 

 Roma, citt

?

 aperta) Roberto Rossellini

 Ιταλία, 1945, ασπρόμαυρη ταινία, διάρκεια 97΄ 

  a. To

υπόβαθρο / περιβάλλον της  ταινίας 

 

Ο σκηνοθέτης:

Roberto Rossellini (1906-

1977). Ένας από τους ?πατέρες? τουκινηματογραφικού μοντερνισμού, σημάδεψε τις αρχές του νεο

-

ρεαλιστικούκινήματος και άσκησε βαθιά επιρροή στους Ευρωπαίους σκηνοθέτες. Τις ταινίες τουδιαπερνούν στοιχεία όπως: το εθνικιστικό κλίμα της φασιστικής Ιταλίας, έναςχριστιανικός ουμανισμός,  οι αξίες και αρχές του αντιστασιακού ιταλικού κινήματος.Ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού, που αναπαράγουν το κλίμα της χτυπημένης  από τηφτώχεια και εξαντλημένης μεταπολεμικής Ιταλίας. Στην τελευταία  φάση της δουλειάςτου έστρεψε το ενδιαφέρον του στα προβλήματα των ανθρωπίνων σχέσεων και τιςδυσκολίες στην ανθρώπινη επικοινωνία.

Το σενάριο:

Προσαρμογή από μια ιστορία του

Sergio Amidei

, γραμμένο από τους

Roberto Rosselini-Federico Fellini

. Φανταστικό σενάριο βασισμένο σε αληθινέςιστορίες καθημερινότητας της τραγικής περιόδου της Ιταλίας αμέσως μετά τονπόλεμο. Οι ζωές των απλών ανθρώπων μέσα από πολλά αυθεντικά γεγονότα, έναφιλμ όπου η αφήγηση αναμειγνύει επεισόδια της καθημερινής ζωής με στιγμέςηρωισμού και μελοδράματος.

 

Η δομή του αντιπαραθέτει σύντομα ανεξάρτηταεπεισόδια που όμως συνδέονται μεταξύ τους μέσω κάποιων χαρακτήρων. Ηεξιστόρηση είναι σκόπιμα απλή και οι διάλογοι σύντομοι. Ψήγματα χιούμορδιανθίζουν την ταινία.

 

Η δημόσια αποδοχή

της ταινίας υπήρξε ενθουσιώδης. Λόγοι της τεράστιας επιτυχίαςτου: οι ενδογενείς του αρετές (δυνατό σενάριο, έμπλεων συναισθήματος καιαυθεντικότητας), εξαιρετικοί ηθοποιοί με προεξάρχουσα την Άννα Μανιάνι, καιπιθανόν, το κολακευτικό, κατά βάση, πορτρέτο του ιταλικού αντιστασιακούκινήματος που ικανοποίησε πρακτικά όλους: τους κομμουνιστές των οποίων τηνπατριωτική αφοσίωση εξυμνεί, την αφοσίωση του απλού λαού, τον ηρωισμό τωνκαθολικών ιερέων ακόμη και κάποιες ενέργειες των μοναρχικών αξιωματούχων. Ηεπιτυχία του φιλμ ήταν ένα σημάδι

 

των ελπίδων της μεταπολεμικής Ιταλίας γιασυμφιλίωση όλων απέναντι στις επερχόμενες και παρούσες δυσκολίες.

 

Κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ  των Καννών το 1948.

 

 Β. Ανάλυση της ταινίας 

 

53

Chanson, D.,

ό

.

π

.,

σ

.

σ

.41-44.

Η ταινία έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η μετάφραση δική μου.

 

 

16

Η πλοκή.

Η Ιταλία (χειμώνας

-

άνοιξη 1944). Η συμμαχική προέλαση είναι αργή. ΗΡώμη, η οποία έχει κηρυχθεί ?ανοχύρωτη πόλη?, υποφέρει στα χέρια των Γερμανών

-

με τη συνεργασία των εναπομεινάντων φασιστών παρακρατικών κάτω από ένασκληρό στρατιωτικό νόμο.

 

Το φιλμ περιγράφει την τραγική ιστορία τριών μελών της αντίστασης: του

 

Μανφρέντι, ενός μηχανικού, διανοούμενου κομμουνιστή, του Ντον Πιέτρο, ενόςφιλάνθρωπου ιερέα και του Φραντζέσκο, ενός απλού τυπογράφου. Ο Μανφρέντι,καταζητούμενος από τη Γκεστάπο βρίσκει καταφύγιο στην Πίνα, τη χήρα που οΦραντζέσκο  πρόκειται να παντρευτεί. Εμπιστεύεται μια σημαντική αποστολή στον Ντον Πιέτρο.

 

Εν τω μεταξύ, τα αγόρια στη γειτονιά, ένα από αυτά, ο Μαρτσέλλο, ο μικρός γιος τηςΠίνα εκτελούν διάφορα σαμποτάζ, εξοργίζοντας τους γονείς τους που ανησυχούν γιατις συνέπειες αυτών των ανεξέλεγκτων πράξεων πατριωτισμού.

 

Η κρυψώνα του Μανφρέντι προδίδεται από την απρόσεκτη ερωμένη του, μιαεύθραυστη ναρκομανή χορεύτρια μιούζικ χολ την οποία χειραγωγεί ένας Γερμανόςκατάσκοπος. Οι Γερμανοί περικυκλώνουν την περιοχή, συλλαμβάνουν τοΦραντζέσκο και τον παίρνουν μακριά σε ένα φορτηγό. Η Πίνα τρέχει από πίσωουρλιάζοντας και πέφτει νεκρή μπροστά στα μάτια του γιού της, μετά απόπυροβολισμό.

 

Ο Μανφρέντι ο οποίος συλλαμβάνεται λίγο αργότερα, βασανίζεται από τους

S  S  .

Πεθαίνει χωρίς να μιλήσει. Ο ιερέας, ο

 

 Ντον Πιέτρο, που συλλαμβάνεται επίσης μαζίμε έναν Αυστριακό λιποτάκτη που φιλοξενούσε, υποχρεώνεται να παρακολουθήσειτο μαρτύριο του φίλου του. Καθώς αρνείται και ο ίδιος να μιλήσει καταδικάζεται σεεκτέλεση. Τα παιδιά της γειτονιάς σφυρίζοντας ένα πατριωτικό σκοπό τονσυνοδεύουν καθώς μεταφέρεται για εκτέλεση. Το εκτελεστικό απόσπασμα διστάζει να  πυροβολήσει  και  ο  Γερμανός  αξιωματικός υποχρεώνεται  να  τον εκτελέσει  με  μιασφαίρα στο πίσω μέρος της  κεφαλής του.

 

Επιλογές και οπτική.

Λίγοι επαγγελματίες ηθοποιοί και όχι δομημένο σετ. Ταεξαιρετικά περιορισμένα μέσα με τα οποία γυρίστηκε η ταινία της δίνουν μιααδιαμφισβήτητα αυθεντική ατμόσφαιρα από την οποία εκπηγάζει όλη ησυναισθηματική της δύναμη. Είναι μια συγκινητική προσφορά στη θυσία που έγινεαποδεκτή από τους Ιταλούς πατριώτες από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα μεδιαφορετικές πολιτικές αρχές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, ενωμένους στο αγώναενάντια στην καταπίεση. Ζωγραφίζει μια ιδεαλιστική εικόνα του αντιστασιακούκινήματος το οποίο αντιμετώπισε εσωτερικά προβλήματα και αντιφάσεις αλλάαπηχούσε τις ελπίδες του Ιταλικού λαού την περίοδο των τρομερών δυσκολιών πουακολούθησαν αμέσως μετά το τέλος του πολέμου.

 

Στοιχεία για την ανάλυση του φιλμ.

 1.

 

 Η άρνηση της χρησιμοποίησης κινηματογραφικών εφέ.

 -

Το φωτογραφικό κοντράστ είναι γενικά υψηλό ή χαμηλό; Τι είδους εικόνες φέρνειστο μυαλό; (δεν υπάρχει αλληλεπίδραση βίαιων κοντράστ μέσω της χρήσης τεχνητούφωτισμού)

 -

Καδράρισμα: υπάρχει περίεργο ή σοφιστικέ καδράρισμα;

 -

Υπάρχουν κοντινά πλάνα (

close ups)

; Εξηγείστε γιατί υπάρχουν τόσο λίγα: ηκάμερα συλλαμβάνει τους χαρακτήρες και το περιβάλλον τους (άλλους χαρακτήρες ήτμήματα του σκηνικού, τα οποία αποκαλύπτουν ένα ιδιαίτερο κοινωνικόσυμφραζόμενο).

 -

Το σκηνικό: πού φαίνονται να έχουν γυριστεί οι σκηνές; Δώστε μια λεπτομερήπεριγραφή αυτών των δυο αντιθετικών εσωτερικών χώρων: το συνηθισμένοδιαμέρισμα της Πίνα και την κατοικία/κατάλυμα του Γερ μανού αξιωματικού.

 

 

17-

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για το γύρισμα είναι παρόμοιες με αυτές πουχρησιμοποιούνται στα ντοκυμαντέρ: να προσδιορίσετε τις βασικές τεχνικές και νααξιολογήσετε την αποτελεσματικότητά τους.

 

2. Η ενότητα του Ιταλικού λαού

 

-

Ποιοι χαρακτήρες ανήκουν στο αντιστασιακό δίκτυο ή το υποστηρίζουν; Σε ποιεςκοινωνικές ομάδες ανήκουν;

 -

Εκπροσωπούνται όλες οι ηλικιακές ομάδες: να προσδιορίσετε τις διάφορες σκηνέςόπου εμφανίζονται.

 -

Πώς το σενάριο αποτίνει φόρο τιμής σε όλους τους διαφορετικούς ανθρώπους πουσυνιστούσαν το κίνημα της αντίστασης, συμπεριλαμβανομένων π.χ. ακόμη και τωνβασιλικών αξιωματικών; Να εξηγήσετε γιατί ήταν σημαντικό ότι ένας από αυτούςέπρεπε να είναι ιερέας και να αναλύσετε πώς δομείται ο χαρακτήρας ώστε να γίνειπολύ αρεστός στους θεατές.

 -

Ο ρόλος και η σημασία των γυναικών στο αντιστασιακό κίνημα του Ιταλικού λαού.Για να μελετήσουμε στάσεις είναι σημαντικό να σημειώσουμε την ασάφεια τηςγραμμής που χαράσσει το φιλμ όσον αφορά τη φύση των γυναικών. Δώστε μιαλεπτομερή περιγραφή της Πίνα, ενός χαρακτήρα ο οποίος εμπνέει  σεβασμό και, μέσωτης καταπληκτικής παράστασης της Άννας Μανιάνι, γίνεται εμβληματική για τηΡωμαία ?μάμα?, γενναία, ζωντανή, παθιασμένη και γεμάτη τρυφερότητα για τηνοικογένεια και τους φίλους της. Υπάρχει όμως και μια εύθραυστη γυναικεία φιγούρα,η Μάριαν, η χορεύτρια του μιούζικ χολ, της οποίας η αδυναμία οδηγεί στηνπροδοσία.

 

3. Ποιος είναι ο  εχθρός και πώς παρουσιάζεται;

 

-

Με ποιο τρόπο η παρουσία του λιποτάκτη (ένας μικρός ρόλος) είναι σημαντική γιατο μήνυμα της ταινίας; Ποιες είναι οι αιτίες των πράξεών του; Πώς γίνεται δεκτόςαπό τον ιερέα;

 -

 Ναζί  και  φασίστες.  Μελετήστε  τους  διάφορους  ανθρώπινους  τύπους  πουδιαγράφονται. Κάποιοι προκαλούν μεγαλύτερη αντιπάθεια από άλλους: ποιοι είναιαυτοί και γιατί; Ποιες μεθόδους χρησιμοποιούν;

 

Περίληψη:

Αξιοποιώντας όλες τις ανωτέρω παρατηρήσεις, να σχηματίσετε τις  ιδέες

-

κλειδιά της ταινίας

54

 

 Επίλογος 

 

Ιστορία μαθαίνουμε παντού

-

όχι μόνο στην τάξη

-

το σχολείο δεν έχει κανέναμονοπώλιο. Από το να λοιδορούμε τα ΜΜΕ, από το να τα αποκρούουμε μεπεριφρόνηση, ή ακόμη χειρότερα, να τα αγνοούμε, είναι καλύτερα ναπροσπαθήσουμε να κατανοήσουμε

πώς 

 

αυτές οι δυνάμεις ?μορφώνουν? τηνιστορική συνείδηση και

πώς 

 

θα πρέπει να χρησιμοποιούνται, ώστε ναμπορέσουμε να προαγάγουμε την ιστορική κατανόηση των μαθητών ?

 55

 

54

 

Οι ερωτήσεις προσαρμόζονται στην ηλικία και τις δυνατότητες  των μαθητών. Υπάρχουν ημέρεςκατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, όπως παραμονές αργιών, γιορτών ή διακοπών κατά τις οποίεςη διδασκαλία έχει συνήθως μεγαλύτερες δυσκολίες. Κάποιες  από αυτές σε συνδυασμό με πρόσθετεςώρες θα μπορούσαν να διατεθούν για τη μερική ή ολόκληρη προβολή

-

αν έχει προηγηθεί σχετικήπροετοιμασία

-

μιας κινηματογραφικής ταινίας: με μέθοδο και συγκεκριμένους στόχους όμως. Σ αφώςη διαδικασία θα είναι πιο ευχάριστη για μαθητές και εκπαιδευτικούς. Ακόμη, ένα σχέδιο εργασίας

(project

) με θέμα επεξεργασία κινηματογραφικού υλικού που αναφέρεται σε κάποιο θέμα (ιστορικόγεγονός, μια ευρύτερη περίοδο,  καθημερινή ζωή, νοοτροπίες?) θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στοπλαίσιο της Τοπικής Ιστορίας της Γ΄ Γυμνασίου. Επίσης θα  μπορούσαν οι μαθητές να διερευνήσουντους τρόπους κινηματογραφικής απόδοσης λογοτεχνικών έργων?

 

55

Wineburg, S.,

ό

.

π

.,

σ. 250 (?

 Μ 

aking (Historical) Sense in the  New Mille

nnium?).