Οι νοητικοί χάρτες είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Προσφέρουν  εποπτεία και μπορούν να αξιοποιηθούν με πολλούς τρόπους:

1. Να δοθούν έτοιμοι στους μαθητές
2. Να κατασκευάσουν ή να συμπληρώσουν οι μαθητές νοητικούς χάρτες για κάποιες έννοιες μόνοι τους ή ομαδικά.
3. Να εμπλουτιστούν ηλεκτρονικά  με εικόνες και υπερσυνδέσμους, ώστε να καταστούν χρήσιμο διδακτικό εργαλείο, στο οποίο οι μαθητές θα καταφεύγουν, όποτε χρειάζεται.

 Όλοι οι μαθητές, και κυρίως αυτοί που έχουν  έφεση στην οπτική μάθηση, επωφελούνται εκφράζοντας ιδέες, πληροφορίες και σκέψεις χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό από σχήματα, χρώματα, εικόνες, κείμενο και ήχο . Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ νοητικών (mind maps) και εννοιολογικών χαρτών (concept maps) ? παρ? όλο που οι όροι χρησιμοποιούνται συχνά αδιακρίτως ? είναι ότι οι νοητικοί χάρτες περιγράφουν γενικά  μία κύρια ιδέα, ενώ οι εννοιολογικοί   περισσότερες.

Τι είναι οι νοητικοί χάρτες;
Οι νοητικοί χάρτες είναι εικονογραφικοί τρόποι αποτύπωσης ιδεών στο χαρτί. Δημιουργήθηκαν στα τέλη του 1960 από τον Tony Buzan ως ένας τρόπος βοήθειας των μαθητών στο να κρατούν σημειώσεις, χρησιμοποιώντας μόνο λέξεις κλειδιά και εικόνες. Βασικά αποτελούνται από μία κεντρική λέξη/έννοια/ιδέα γύρω από την οποία συνδέονται διάφορες κύριες ιδέες και σχετικές έννοιες. Ο ίδιος ο Buzan σχολίασε ότι «το 95 τοις εκατό του εγγράμματου πληθυσμού κρατά σημειώσεις με ένα τρόπο που προκαλεί ανία τόσο στους εαυτούς τους, όσο και στους άλλους» (Buzan, 1993). Το mind-mapping αρχικά μεταφράστηκε ως «χαρτογράφηση του νου» (Αγραφιώτη, 1996) πριν τον καθιερωμένο όρο νοητικός χάρτης και εννοιολογικός χάρτης. Ονομάστηκε έτσι επειδή αντικατοπτρίζει τον τρόπο που λειτουργεί ο νους: προς όλες τις κατευθύνσεις και με πολύ οργανωμένο τρόπο, από το σύνολο προς το μέρος και αντίστροφα. Βασίζεται στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, σύμφωνα με τα οποία αν ένα κείμενο μελετηθεί με τέτοιο τρόπο που να αναχθεί σε κύριες ιδέες, μπορούμε πολύ καλύτερα να το θυμόμαστε, απ? ότι αν προσπαθήσουμε να το μάθουμε με όλες τις λεπτομέρειες και κατά λέξη.

Γιατί να χρησιμοποιήσει κανείς νοητικούς χάρτες;
Οι νοητικοί χάρτες έχουν πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με το γραμμικό τρόπο σημειώσεων. Σχεδιάζονται ταχύτερα και χάρις στην οπτική τους ποιότητα γίνονται ευκολότεροι στην απομνημόνευση και επισκόπηση μεγάλων κειμένων. Οι σχέσεις μεταξύ των ιδεών/εννοιών ερεθίζουν την πνευματική δημιουργικότητα. Οι νοητικοί χάρτες είναι αποτελεσματικοί γιατί λειτουργούν κατά τον ίδιο τρόπο με τον ανθρώπινο νου, δηλαδή όχι σε γραμμικό τρόπο. Η οργάνωσή τους αντανακλά τον τρόπο που το ανθρώπινο μυαλό οργανώνει τις σκέψεις του (Russel, 1980). Έτσι όταν οι ιδέες μειώνονται σε μία ή δύο λέξεις το μυαλό αναγκάζεται να σκεφτεί ενεργά και να επεξεργαστεί αυτές τις ιδέες ενισχύοντας τη μνήμη. Τα πλεονεκτήματα της χαρτογράφησης συνίστανται επίσης στο ότι βλέπουμε το κείμενο ως σύνολο, το κατηγοριοποιούμε και το συμπυκνώνουμε, βελτιώνοντας την αφαιρετική μας σκέψη. Ταυτόχρονα εξοικονομείται χρόνος και ενέργεια, αφού η νέα πληροφορία καταγράφεται σε νέο κομμάτι του χάρτη, μειώνοντας το «γράψε-σβήσε» του παραδοσιακού γραμμικού τύπου, αυξάνοντας και τη συγκέντρωση. Αποτελέσματα πάντως έρευνας που διεξήχθη από τους Farrand, Hussain και Hennessy (2002) έδειξε ότι η τεχνική της χρήσης των νοητικών χαρτών σε προπτυχιακούς φοιτητές είχε μικρή και περιορισμένη επιρροή στην ανάκληση της μνήμης σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους απομνημόνευσης.
Οι νοητικοί χάρτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Για να οργανώσουν ιδέες, να κρατηθούν σημειώσεις και να οργανωθούν οι πληροφορίες που απαιτούνται για την ανάπτυξη ενός θέματος (Russel, 2008). Οι εφαρμογές της χαρτογράφησης στην εκπαίδευση ξεκινούν από την παράδοση του μαθήματος προσανατολίζοντας την προσοχή των μαθητών στα κύρια σημεία και στη σύνδεσή τους με τις λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα να μαθαίνουν καλύτερα. Αξιοποιούνται στις σημειώσεις από την παράδοση και από το βιβλίο, ενισχύοντας τη μνήμη τους και απαιτώντας λιγότερο χρόνο για μελέτη. Επίσης βρίσκουν εφαρμογή στις ομαδικές εργασίες, όπου υπάρχει ισότιμη συμμετοχή και ανταλλαγή απόψεων, ενώ στις ατομικές υπάρχει οργάνωση και μείωση χαμένου χρόνου όταν προστίθεται νέο υλικό Το ανθρώπινο μυαλό λειτουργεί με σχέσεις μεταξύ εννοιών, οπότε ο μαθητής σχηματίζει πιο εύκολα αυτές τις συνδέσεις όταν του δίνονται στο πλαίσιο των νοητικών χαρτών. Η βασική αρχή που πρέπει να διέπει τη δημιοργία νοητικών χαρτών είναι από το γενικό προς το ειδικό.

• Δημιουργήστε on line τους δικούς σας νοητικούς χάρτες:
  
  1. Free on line mind mapping software (με εγγραφή, πολλές δυνατότητες και πολύ καλή αισθητική και ελληνικά)
  2. Bubbl.us (χωρίς εγγραφή, με λίγες δυνατότητες αλλά πολύ καλή αισθητική και ελληνικά)
  3.  Περισσότερες διαδικτυακές υπηρεσίες συνεργατικής σύνταξης νοητικών χαρτών
• "Κατεβάστε" προγράματα δημιουργίας νοητικών χαρτών:
  To Xmind είναι ένα δωρεάν πρόγραμμα για δημιουργία νοητικών χαρτών το οποίο εγκαθίσταται στον υπολογιστή μας. Άλλες ενδιαφέρουσες προτάσεις είναι το Cmap Tools και το Compendium.
• Αναζητήστε νοητικούς χάρτες:Cmappers.net

Υλικό για την ανάρτηση αυτή αντλήθηκε από την εισήγηση «Διδακτική εφαρμογή ενός προγράμματος νοητικού χάρτη στην Ιστορία» που πραγματοποιήθηκε στο 5ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ- ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ